Η δημιουργία οικογένειας είναι για πολλούς ανθρώπους ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ζωής τους.

Όταν όμως η εγκυμοσύνη δεν έρχεται εύκολα, γεννιούνται ερωτήματα, άγχος και συχνά απογοήτευση.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει την υπογονιμότητα ως την αδυναμία ενός ζευγαριού να επιτύχει εγκυμοσύνη έπειτα από ένα έτος τακτικών σεξουαλικών επαφών χωρίς αντισύλληψη.

Περίπου 1 στα 8 ζευγάρια θα αντιμετωπίσει δυσκολία στη σύλληψη. Σε ποσοστό 40% το πρόβλημα οφείλεται στον άνδρα, στο 40% στη γυναίκα και στο 20% και στους δύο.

Αυτό σημαίνει ότι η υπογονιμότητα αφορά εξίσου και τα δύο μέλη του ζευγαριού και χρειάζεται να αντιμετωπίζεται συνολικά.

Πρωτοπαθής και δευτεροπαθής υπογονιμότητα

Η υπογονιμότητα δεν είναι ίδια για όλους.

• Πρωτοπαθής υπογονιμότητα έχουμε όταν το ζευγάρι δεν έχει ποτέ επιτύχει εγκυμοσύνη.
• Δευτεροπαθής υπογονιμότητα όταν ένας από τους δύο έχει ήδη αποκτήσει παιδί στο παρελθόν, αλλά δυσκολεύεται σε νέα προσπάθεια.

Η διάκριση αυτή είναι σημαντική, καθώς καθοδηγεί τον γιατρό στη σωστή διερεύνηση και μπορεί να δώσει πολύτιμες πληροφορίες για την πρόγνωση.

Γιατί μπορεί να εμφανιστεί η ανδρική υπογονιμότητα;

Τα αίτια είναι πολλά και δεν έχουν πάντα την ίδια βαρύτητα. Σε γενικές γραμμές χωρίζονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

1. Προ-ορχικά αίτια: σχετίζονται με ορμονικές διαταραχές που επηρεάζουν τη σπερματογένεση. Για παράδειγμα, προβλήματα στον υποθάλαμο ή στην υπόφυση, υπογοναδισμός ή υπερπρολακτιναιμία.
2. Ορχικά αίτια: αφορούν τους ίδιους τους όρχεις. Εδώ περιλαμβάνονται η κιρσοκήλη (η πιο συχνή αιτία ανδρικής υπογονιμότητας), οι λοιμώξεις, τα τραύματα, οι όγκοι, αλλά και συγγενείς ή γενετικές ανωμαλίες όπως το σύνδρομο Klinefelter.
3. Μετα-ορχικά αίτια: συνδέονται με την πορεία του σπέρματος προς την έξοδο. Μπορεί να υπάρχει απόφραξη στους σπερματικούς πόρους, φλεγμονές της επιδιδυμίδας ή διαταραχές εκσπερμάτισης.

Εκτός από αυτά, ρόλο παίζουν και επίκτητοι παράγοντες, όπως το κάπνισμα και το αλκοόλ, η παχυσαρκία, το χρόνιο στρες, η έκθεση σε υψηλή θερμοκρασία ή σε τοξικές ουσίες, καθώς και η λήψη ορισμένων φαρμάκων ή θεραπειών (π.χ. χημειοθεραπεία).

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η διερεύνηση της υπογονιμότητας είναι μια διαδικασία που χρειάζεται προσοχή, αλλά δεν είναι περίπλοκη. Ο στόχος είναι να βρεθεί η αιτία και να σχεδιαστεί η κατάλληλη θεραπεία.

1. Λήψη ιστορικού

Ο γιατρός ξεκινά με ένα λεπτομερές ιστορικό. Θα ρωτήσει για τυχόν παθήσεις (π.χ. σακχαρώδη διαβήτη), παρελθούσες λοιμώξεις, σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, τραυματισμούς ή χειρουργικές επεμβάσεις στο γεννητικό σύστημα.

Επίσης, θα συζητήσει τις συνήθειες, όπως το κάπνισμα, την κατανάλωση αλκοόλ, τη συχνότητα των σεξουαλικών επαφών, αλλά και πιθανή έκθεση σε επαγγελματικούς ή περιβαλλοντικούς παράγοντες.

2. Κλινική εξέταση

Η φυσική εξέταση εστιάζει στα έξω γεννητικά όργανα (μέγεθος και σύσταση των όρχεων, επιδιδυμίδες, σπερματικοί πόροι), στην παρουσία κιρσοκήλης, αλλά και σε δευτερογενή χαρακτηριστικά όπως η τριχοφυΐα, η μυϊκή μάζα και η χροιά της φωνής.

Η εξέταση αυτή δίνει πολύτιμες ενδείξεις για την ύπαρξη ορμονικών διαταραχών ή ανατομικών προβλημάτων.

3. Σπερμοδιάγραμμα

Το σπερμοδιάγραμμα είναι η πιο σημαντική εργαστηριακή εξέταση. Με απλά λόγια, δείχνει την ποσότητα και την ποιότητα του σπέρματος.

Στο εργαστήριο εξετάζονται στοιχεία όπως:

• ο όγκος του σπέρματος (φυσιολογικά >2 ml)
• ο αριθμός σπερματοζωαρίων (>15 εκατομμύρια/ml)
• η κινητικότητα (>45%)
• η μορφολογία (>4% φυσιολογικά σπερματοζωάρια)

Αν το σπερμοδιάγραμμα δείξει χαμηλές τιμές, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι αποκλείεται η φυσική σύλληψη, αλλά χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση.

4. Ορμονικός και γενετικός έλεγχος

Εξετάσεις αίματος για FSH, LH, τεστοστερόνη και προλακτίνη δίνουν πληροφορίες για την ορμονική λειτουργία. Σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται και γενετικός έλεγχος, όπως καρυότυπος ή έλεγχος μικροελλείψεων στο χρωμόσωμα Υ.

5. Νεότερες εξετάσεις

Στις πιο σύγχρονες διαγνωστικές μεθόδους ανήκει ο έλεγχος του κατακερματισμού του DNA των σπερματοζωαρίων (DFI). Η εξέταση αυτή μπορεί να εξηγήσει επαναλαμβανόμενες αποτυχίες εξωσωματικής γονιμοποίησης ή αποβολές.

6. Απεικονιστικές εξετάσεις

Ο υπέρηχος όρχεων και το doppler κιρσοκήλης είναι χρήσιμα εργαλεία. Σε ειδικές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστούν πιο εξειδικευμένες εξετάσεις όπως MRI.

Ειδικές περιπτώσεις

• Αζωοσπερμία: όταν δεν ανευρίσκονται σπερματοζωάρια στο σπέρμα. Μπορεί να είναι αποφρακτική (υπάρχουν σπερματοζωάρια, αλλά δεν φτάνουν στην έξοδο) ή μη αποφρακτική (πρόβλημα στη σπερματογένεση).
• Ολιγοσπερμία: χαμηλός αριθμός σπερματοζωαρίων.
• Ασθενοσπερμία: μειωμένη κινητικότητα.
• Τερατοσπερμία: αυξημένα παθολογικά σπερματοζωάρια.

Όλες αυτές οι καταστάσεις αξιολογούνται με βάση την κλινική εικόνα και κατευθύνουν τον γιατρό στην επιλογή θεραπείας.

Πώς αντιμετωπίζεται η ανδρική υπογονιμότητα;

Η θεραπεία εξαρτάται από το αίτιο και εξατομικεύεται. Σήμερα υπάρχουν πολλές επιλογές:

• Φαρμακευτική αγωγή: χορηγείται όταν εντοπίζονται ορμονικές διαταραχές ή λοιμώξεις.
• Χειρουργική διόρθωση κιρσοκήλης: η μικροχειρουργική μέθοδος προσφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα.
• Αποκατάσταση αποφράξεων: μικροχειρουργικές τεχνικές μπορούν να αποκαταστήσουν τη ροή του σπέρματος.
• Λήψη σπερματοζωαρίων απευθείας από τους όρχεις ή την επιδιδυμίδα (TESE, micro-TESE, PESA, MESA), σε περιπτώσεις αζωοσπερμίας.
• Τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής: ενδομήτρια σπερματέγχυση (IUI), εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) και μικρογονιμοποίηση (ICSI).

Χάρη στις εξελίξεις της ιατρικής, ακόμα και σε δύσκολες περιπτώσεις, το ζευγάρι έχει σημαντικές πιθανότητες να αποκτήσει παιδί.

Η ψυχολογική διάσταση

Η υπογονιμότητα δεν είναι μόνο ένα ιατρικό θέμα. Μπορεί να επιβαρύνει τη σχέση του ζευγαριού, να δημιουργήσει άγχος, απογοήτευση ή ενοχές.

Ο ρόλος του γιατρού δεν είναι μόνο διαγνωστικός και θεραπευτικός, αλλά και υποστηρικτικός.

Η σωστή ενημέρωση, η ειλικρινής επικοινωνία και η ψυχολογική στήριξη είναι κομμάτια εξίσου σημαντικά με την ιατρική θεραπεία.

Πρόληψη και χρήσιμες συμβουλές

Ορισμένα αίτια της υπογονιμότητας δεν προλαμβάνονται, ωστόσο ένας υγιεινός τρόπος ζωής βοηθά στη διατήρηση της γονιμότητας:

• Ισορροπημένη διατροφή και συστηματική άσκηση.
• Αποφυγή καπνίσματος και υπερβολικού αλκοόλ.
• Διαχείριση στρες.
• Προστασία από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.
• Αποφυγή παρατεταμένης έκθεσης σε θερμότητα (σάουνα, πολύ στενά ρούχα).
• Έγκαιρη επίσκεψη σε ειδικό ουρολόγο-ανδρολόγο για έλεγχο.

Η ανδρική υπογονιμότητα είναι ένα συχνό αλλά και αντιμετωπίσιμο πρόβλημα.

Η σύγχρονη ανδρολογία προσφέρει πληθώρα διαγνωστικών και θεραπευτικών επιλογών, επιτρέποντας σε πολλά ζευγάρια να εκπληρώσουν το όνειρο της οικογένειας.

Με έγκαιρη διάγνωση, σωστή καθοδήγηση και εξατομικευμένη θεραπεία, οι πιθανότητες επιτυχίας είναι μεγαλύτερες από ποτέ.